Диққтатга сазовор жойлар

Энг кўҳна маданий мерос обйектларидан бири Арк қалъаси бўлиб, у қадимда Бухоро шаҳрининг маркази ҳисобланган. Бухоро арки милоднинг бошларида қурила бошланиб, XVI асрда Шайбонийлар сулоласи даврида ансамбл ҳолига келган.

Бухоро вилоятининг Вобкент туманида жойлашган Вобкент минораси Қорахонийларнинг Бохородаги ноиби Садр Бурҳониддин Абдулазиз II томонидан бунёд этилган.

Бухоро шаҳрида жойлашган Улуғбек мадрасаси Муҳаммад Тарағай Улуғбек томонидан бунёд этилган.

Моғаки Аттор масжиди XII асрда қорахонийлар ҳукмронлиги даврида бунёд этилган. XVI асрда шайбонийлар сулоласи хонлари даврида қайта қурилган.

XV асрга мансуб меъморий ёдгорликлардан бири. У мадраса, масжид ва минора ҳамда ҳовуздан иборат. Мадраса 1630-1631 йилларда Нодир Девонбеги маблағи ҳисобига қурилган. Хожа Аҳрор Валий ўз замонларида бутун Мовароуннаҳр ва Хуросонда машҳур шахс бўлган.

Шердор мадрасаси Регистон мажмуасига кирадиган обида бўлиб, у Самарқанд ҳокими Ялангтўш Баҳодир томонидан 1619-1636 йиллари Мирзо Улуғбек хонақоҳи ўрнига қурдирилган. Шердор мадрасаси Улуғбек мадрасасининг рўпарасида бир ўқ чизиғи бўйлаб жойлашган.

Самарқанд Регистонида энг кейинги қурилган ниҳоятда хушбичим ва ўзига хос мадрасадир. Улуғбек даврида қурилган Мирзойи карвонсаройи ўрнига 1646-1647 йиллари Самарқанд ҳокими Ялангтўш Баҳодир фармойишига кўра, мадрасага ва жоме масжидга мўлжаллаб қурилган.

Самарқанднинг қадимги ўрни Афросиёбни томоша қилган сайёҳлар унинг жануб томонига юрсалар, қияликда жойлашган, мовий гумбазлари қуёш нурида ярқираб турган Шоҳизинда ансанбмлига дуч келадилар. Самарқандликлар учун муқаддас зиёратгоҳга айланган бу улуғ ёдгорлик узоқ-яқиндан келган сайёҳлар учун доимо суюкли зиёратгоҳдир.

Бу зиёратгоҳ, айниқса мусулмон мамлакатларидан ташриф буюрган сайёҳлар учун бағоят қадрлидир. Чунки, бу ерда, ўз хизматлари билан ислом дунёсида машҳур бўлган улуғ олим Имом ал-Бухорий абадий уйқуда ётибдилар. Имом ал-Бухорий дафн этилган жой Челак туманидаги Хартанг кишлоғи бўлиб, бу ерда Бухоро хони Абдуллахон томонидан қурилган масжид ҳам сақлангандир. 

Самарқанднинг кўҳна қисмида, Амир Темур жомеъ масжидининг кунчиқар томонида, бундан олти асрлар илгари барпо қилинган, мўжазгина, асрлар юкидан бели букчайиб қолган бир меъморий обида қад ростлаб турибди. Бу обиданинг гумбази остида Амир Темурнинг суюкли хотини, у билан кўплаб иссиқ-совуқларни бирга баҳам кўрган, зукко, тадбиркор, оқила Катта хоним-Сароймулкхоним-Бибихоним абадий уйқуда ётибди.

XIV асрнинг сўнгги йиллари Соҳибқирон Амир Темурнинг Кичик Осиёга қилган юриши янги-янги зафарлар билан бойиб бормоқда. Амир Темур жўнатган чопар, 1401 йили пойтахтга етиб келиб, бобоси томонидан Самарқанд ҳокими қилиб тайинланган Муҳаммад Султонга соҳибқироннинг мактубини топширди. 

Самарқанд қалъа деворининг шарқий томонида (дарун – ичкари) жойлашган қадимги зиёратгоҳ. Марказида энг йирик бино – хонақоҳ (XV аср) кўзга ташланади.

Гўри Амирга Амир Темур авлодлари дафн этилган. Бу ерда соҳибқироннинг пири Мир Саййид Барака ва Саййид Умарнинг қабри ҳам бор. Улуғ Шайх Мир Саййид Барака Кирмон вилоятидан бўлиб, Амир Темурнинг устози ҳисобланади. У 1404 йилда Мозандаронда вафот этган ва Афғонистоннинг Андҳуд шаҳрида дафн этилган. Амир Темур васиятига кўра жасади Самарқандга Шоҳруҳ Мирзо томонидан келтирилган. Буюк Соҳибқирон ўз жасадини унинг оёғи учига қўйишларини васият қилади. 

Улуғбек мадрасаси Мовароуннаҳр ҳукмдори, буюк олим ва мунажжим Мирзо Улуғбекнинг буйруғига кўра 1417-1420 йилларда қурилган. Ушбу мадраса Марказий Осиёда сақланиб қолган энг қадимги ўқув юрти биносидир.

Қадимий Самарқандга ташриф буюрган сайёҳлар бу муаззам шаҳарнинг юраги бўлмиш Регистон майдони ва унда қад ростлаган уч мадрасанинг кўрки, салобатидан ҳайратга тушадилар. Унинг нафис гўзаллигини соатлаб томоша қиладилар, сеҳрли оқшомларидан тараладиган сукунат қўшиғини тинглайдилар.